هدف درمان
در تومورهای سر و گردن، هدف فقط کنترل تومور نیست؛ حفظ گفتار، بلع، تنفس و ظاهر نیز بسیار مهم است. برنامه درمانی در یک تیم چندتخصصی (ENT/سر و گردن، انکولوژی رادیوتراپی، انکولوژی طبی، پاتولوژی، رادیولوژی و توان‌بخشی) تنظیم می‌شود.
محل‌های شایع
حفره دهان، اوروفارنکس (HPV مثبت/منفی)، هیپوفارنکس، حنجره، بینی و سینوس‌ها، غدد بزاقی. انتخاب درمان به نوع بافت‌شناسی، مرحله بیماری، وضعیت بیمار و امکانات مرکز وابسته است.
گزینه‌های درمان
جراحی: از برداشت‌های محدودِ حفظ‌ارگان تا برداشت‌های وسیع، بر اساس مرحله و محل.
رادیوتراپی: قطعی یا کمکی (پس از جراحی) برای کاهش عود موضعی.
شیمی‌درمانی و ایمونوتراپی: در مراحل پیشرفته/عودکننده یا همراه رادیوتراپی.
توان‌بخشی: گفتاردرمانی، بلع‌درمانی، تغذیه حمایتی.
انواع جراحی‌ها
جراحی حفظ‌ارگان (مثلاً در حنجره/دهان): برداشت تومور با حاشیه امن با حداقل آسیب عملکردی.
جراحی ترانس‌اورال/اندوسکوپیک در موارد منتخب: برش‌های کوچک‌تر، بازیابی سریع‌تر در برخی بیماران.
جراحی غدد بزاقی (پاروتیدکتومی و…): حفظ عصب فیشیال اولویت دارد؛ درگیری عصب رویکرد را تغییر می‌دهد.
وضعیت غدد لنفاوی گردن
قوی‌ترین عامل پیش‌آگهی است.
دیسکشن گردن (انتخابی/اصلاح‌شده/رادیکال) بر اساس الگوی انتشار و مرحله.
در گردن‌های بالینی منفی (cN0) منتخب، «بیوپسی نگهبان غده لنفاوی» می‌تواند به جای دیسکشن وسیع انجام شود (خصوصاً در سرطان دهان مرحله ابتدایی) تا عوارض کمتر شود.
بازسازی و میکروواسکولار
برای نقص‌های متوسط تا وسیع، از فلپ‌های موضعی یا فلپ‌های آزاد میکروواسکولار (مثل رادیال فورآرم، فیبولا) استفاده می‌شود تا بلع، گفتار و خط فک تا حد ممکن حفظ شود.
مراقبت‌های بعد از عمل
کنترل درد و تورم، مراقبت از زخم، تغذیه (گاهی لوله تغذیه موقت)، گفتار/بلع‌درمانی.
پیگیری منظم برای تشخیص زودهنگام عود (معاینه و در صورت لزوم تصویربرداری).
مدیریت عوارض خاصِ هر ناحیه (مثلاً ضعف عصب فیشیال پس از جراحی پاروتید).
پرسش‌های پرتکرار
آیا همیشه جراحی اولین انتخاب است؟ نه؛ در برخی محل‌ها/مراحل، رادیوتراپی یا کمورادیوتراپی می‌تواند اولویت داشته باشد.
آیا می‌توان گردن را «حفظ» کرد؟ در موارد منتخب cN0، بیوپسی نگهبان گره لنفاوی گزینه‌ای برای پرهیز از دیسکشن وسیع است.
چه زمانی بازسازی لازم است؟ وقتی نقص ایجادشده عملکرد/زیبایی را تهدید می‌کند.
یادآوری: انتخاب نهایی باید فردمحور و با اطلاع کامل بیمار از مزایا/ریسک‌ها انجام شود.
